By ଶ୍ରୀନିବାସ ମାନସିଂହ
BHUBANESWAR: ମହାରାଜା ଭର୍ତ୍ତୃହରି ଙ୍କ ପ୍ରିୟତମା ପତ୍ନୀ, ମହାରାଣୀ ସିନ୍ଧୁମତୀଙ୍କ ଚରିତ୍ରର ମୂଲ୍ୟାୟନ ବିଗତ ଏତେଗୁଡିଏ ଶତାବ୍ଦୀ ପରେ ମଧ୍ୟ ଠିକ୍ ଭାବରେ ହୋଇପାରି ନଥିଲା । ପ୍ରଖ୍ୟାତ ସାହିତ୍ୟିକ ଶ୍ରୀ ମନୋଜ ଦାସଙ୍କ କାଳଜୟୀ ଉପନ୍ୟାସ ” ଅମୃତ ଫଳ” ହିଁ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ସିନ୍ଧୁମତୀଙ୍କ ଚରିତ୍ରର ବାସ୍ତବ କମନୀୟତାକୁ ଏତେକାଳ ପରେ ଏତେ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଲୋକଲୋଚନକୁ ଆଣିଲା । ଖାଲି ସିନ୍ଧୁମତୀ ନୁହଁନ୍ତି , ଇତିହାସରେ ରହିଛି ଏହିପରି ଅନେକ ଅଧ୍ୟାୟ ଓ ରହିଛନ୍ତି ଏକାଧିକ ସୁମହାନ ଚରିତ୍ର, ଯେଉଁ ମାନେ ତାଙ୍କର ନ୍ୟାୟୋଚିତ ସ୍ଥାନ ପାଇପାରି ନାହାନ୍ତି ।
ଆମ ଇତିହାସରେ ଡଃ ଭୀମରାଓ ରାମଜୀ ଆମ୍ବେଦକର ମଧ୍ୟ ସେହିପରି ଜଣେ ଯୋଗଜନ୍ମା, ଯାହାଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱର ସଠିକ୍ ଆକଳନ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହୋଇପାରିଲା ନାହିଁ ।
ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର ରେ ଡଃ ଆମ୍ବେଦକରଙ୍କ ଭୂମିକା ର ବ୍ୟାଖ୍ୟାନ ପୂର୍ବରୁ , ଥରେ ଦେଖିନେବାକୁ ହେବ ଦ୍ୱାପର ଯୁଗର କିଛି ଝଲକ :
ମହାଭାରତ ଯୁଦ୍ଧର ଶେଷ ସୋପାନରେ, ଦାନଶୀଳତା ,ବାକ୍ୟନିଷ୍ଠା, ପୌରୁଷ ଓ ପରାକ୍ରମ ର ମୂର୍ତ୍ତିମନ୍ତ ପ୍ରତୀକ ମହାବଳୀ କର୍ଣ୍ଣଙ୍କର ପ୍ରାଣହୀନ ଶରୀର କୁ ଧରି କ୍ରନ୍ଦନରତା ମାତା କୁନ୍ତୀ ଙ୍କୁ ବେଷ୍ଟନକରି ଏକଦା ଦଣ୍ଡାୟମାନ ରହିଥିଲେ ବିମର୍ଷ ବିମୂଢ କୁନ୍ତୀପୁତ୍ର, ପଞ୍ଚ-ମହାରଥୀ । ଅତୀତର ବୃଥା ଅଭିମାନ ପାଇଁ ନିଜକୁ ନୀରବରେ ଧିକ୍କାର କରୁଥିଲେ ଧନଞ୍ଜୟ ପାର୍ଥ ।
କେତୋଟି ଘଟଣା-ଦୁର୍ଘଟଣା ଓ ପରିଶେଷକୁ ଘଟୋତ୍କଚର ଆକସ୍ମିକ ଆବିର୍ଭାଵପରେ କର୍ଣ୍ଣଙ୍କର ଶେଷ ଅମୋଘ ଅସ୍ତ୍ରଟିର ମଧ୍ୟ ଅପବ୍ୟୟ ହୋଇଗଲା । ନହେଲେ ହୁଏତ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଧନୁର୍ଧାରୀ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ଛିନ୍ନଶିର ଧରି ସେଦିନ ବିଳାପ କରିଥାନ୍ତେ ରାଜମାତା କୁନ୍ତୀ ଓ ଅବଶେଷ ପାଣ୍ଡବ ଭ୍ରାତାଗଣ । ଆଉ ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ବସି ବିଳାପ ମଧ୍ୟ କରିଥାନ୍ତେ ଜ୍ୟେଷ୍ଠକୌନ୍ତେୟ ,ଅମୃତକୁଣ୍ଡଳ କବଚଧାରୀ, ସ୍ୱୟଂ କର୍ଣ୍ଣ ।
ପ୍ରଥମେ କୁନ୍ତୀଙ୍କର ଦୀର୍ଘନୀରବତା, ତତ୍ପରେ ତାଙ୍କର ବିଳମ୍ବିତ ଆତ୍ମଚେତନା ଓ ଦମିତ ହୃଦୟୋଚ୍ଛ୍ଵାସର ପ୍ରବାହ ! କୁନ୍ତୀଙ୍କ ଅନ୍ତରରେ ଏହି ମନ୍ଥନ ପ୍ରକ୍ରିୟାଟି ଚାଲିଥିବା କାଳଖଣ୍ଡ ମଧ୍ୟରେ, ତେଣେ କିନ୍ତୁ କର୍ଣ୍ଣ ଙ୍କ ହୃଦୟର ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ତନ୍ତ୍ରୀ, ଅପମାନ ଉପେକ୍ଷା ତିରସ୍କାର ରେ ବିଦାରିତ ହୋଇସାରିଥିଲା । ବିଘଟନର ସମସ୍ତ ଘଟକ ମାନଙ୍କର ସମ୍ମିଳିତ ଓ ଅବିରତ ଅସ୍ତ୍ରାଘାତ, କୈାଣସି ବିକଳ୍ପ ପାଇଁ ଅବସରଟିଏ ବି ଅବଶେଷ ରଖି ନଥିଲା । ସେତେବେଳକୁ ଯବନିକା ର ନିର୍ଣ୍ଣୟ ସରିଥିଲା । ବଳି ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ; କର୍ଣ୍ଣ ଅଥବା ଅର୍ଜ୍ଜୁନ ।
ଆଜିର ଦିନର କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରରେ କର୍ଣ୍ଣ ଓ ଅର୍ଜ୍ଜୁନ ଉଭୟେ କ୍ଷତାକ୍ତ, ରକ୍ତାକ୍ତ । ଦ୍ୱାପର ର ପୁନରାବୃତ୍ତି ନହେଉ, ସେଥିଲାଗି ବହୁ ଆଗରୁ କର୍ଣ୍ଣ ଙ୍କ ପ୍ରକୃତ ପରିଚୟ ପ୍ରଥମେ ପାଣ୍ଡବ ମାନଙ୍କୁ ହିଁ କହିସାରିଛନ୍ତି କୁନ୍ତୀ । କଳି ର ପ୍ରଭାବରେ କନ୍ତୁ ବୋଧଶକ୍ତି ହରାଇ ବସିଛନ୍ତି ସମସ୍ତ ପାଣ୍ଡବ । ଗୀତା ର ଜ୍ଞାନ ଏବେ ଅର୍ଜ୍ଜୁନ ପାଇଁ ଦୁର୍ବୋଧ୍ୟ ! ଆଜି ଶକୁନି ମାନଙ୍କ ହାତରେ ବର୍ତ୍ତମାନର କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରର କଥାବସ୍ତୁ କୁ ଛାଡିଦେଲାପରେ ; ଯଦି ଦ୍ୱାପର ର ଦୃଶ୍ୟପଟ୍ଟକୁ କଳି ର ଦୃଶ୍ୟପଟ୍ଟ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଏ, ତାହେଲେ : ଅନ୍ତିମ ଦୃଶ୍ୟରେ ଭୂମି ଉପରେ ପଡିରହିଥିବେ କର୍ଣ୍ଣ ଓ ଅର୍ଜୁନ । ଉଭୟଙ୍କ ପରିତ୍ୟକ୍ତ ଶବ । ସେମାନଙ୍କୁ ଧରି ଶୋକ କରିବାକୁ କେହିବି ଜଣେ ଉପସ୍ଥିତ ନଥିବେ , କେବଳ ତାଙ୍କୁ ଘେରି ରହିଥିବେ କିଛି ବୁଭୁକ୍ଷୁ ଗୃଧ୍ର ଆଉ ଶୃଗାଳ ।
ଏ ଦୃଶ୍ୟଟି କାଳ୍ପନିକ ନୁହେଁ । ଅନେକ ଆଗରୁ ଇତିହାସ ଏହାର ଇଙ୍ଗିତ ଦେଇସାରିଛି ।
ପ୍ରାକ୍-ସ୍ୱାଧୀନତାର କେତୋଟି ଦଶନ୍ଧିରେ ଭାରତର ରାଜନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଦ୍ଦୀୟମାନ ନେତୃତ୍ୱ ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ : ନିଜସ୍ୱ ପ୍ରତିଭାରେ ଭୂଇଁ ଚିରି ଉପରକୁ ଉଠିଥିବା ମୁହଁ ମାନଙ୍କ ଭିତରେ ଡଃ ଭୀମରାଓ ରାମଜୀ ଆମ୍ବେଦକର ଥିଲେ ଅନ୍ୟତମ । ଦେଶ ବିଭାଜନର ସେ ଥିଲେ କଠୋର ବିରୋଧି । ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ବିରୋଧ ସତ୍ତ୍ୱେ ଦେଶ ବିଭାଜନ ର ପ୍ରକ୍ରିୟା କିନ୍ତୁ ଥିଲା ଅପ୍ରତିହତ । ସେହିପରି ଏକ ସନ୍ଧି କ୍ଷଣରେ ଡଃ ଆମ୍ବେଦକର ଯେଉଁ ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରପ୍ରେମର ନିଦର୍ଶନ ଛାଡ଼ି ଯାଇଛନ୍ତି , ତାହା ଚିରକାଳ ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କର ସମସାମୟିକ ସମସ୍ତ ଜନନେତା ଙ୍କ ଠାରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେ ରଖିବ । ଅନେକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ ନିମ୍ନ ଦୁଇଟି ହିଁ ଯଥେଷ୍ଟ ହେବ ସେଥିପାଇଁ ।
ପ୍ରଥମଟି ହେଲା : ବିଖଣ୍ଡନକାରୀ ଶକ୍ତି ମାନେ ଦେଶ ବିଭାଜନ ର ପ୍ରସ୍ତୁତି କରୁଥିବା ସମୟରେ ଦୁଇଜଣ ନେତାଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ପକ୍ଷଭୁକ୍ତ କରିବାକୁ ପ୍ରାଣପଣେ ଚେଷ୍ଟା କରୁଥିଲେ । ଜଣେଥିଲେ ଡଃ ଆମ୍ବେଦକର ଓ ଅନ୍ୟ ଜଣକ ଥିଲେ ଶ୍ରୀ ଦେବେନ୍ଦ୍ର ମଣ୍ଡଳ । ଦେବେନ୍ଦ୍ର ମଣ୍ଡଳ ଥିଲେ ବଙ୍ଗ ପ୍ରଦେଶର ଜଣେ ସୁନାମଧନ୍ୟ ତୁଙ୍ଗ ଜନନେତା ଓ ଡଃ ଆମ୍ବେଦକର ଙ୍କ ପରି ସେ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ ଅବହେଳିତ ସମାଜର ପ୍ରଚଣ୍ଡ ପକ୍ଷଧର । ବିଖଣ୍ଡନକାରୀ ମାନଙ୍କର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା, ପାକିସ୍ତାନ ଗଠନ ସମୟରେ ସମଗ୍ର ବଙ୍ଗପ୍ରଦେଶ ସହିତ ପାର୍ଶ୍ୱବର୍ତ୍ତୀ ସମସ୍ତ ଅଞ୍ଚଳକୁ ମଧ୍ୟ ତା’ର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିବା । ଡଃ ଆମ୍ବେଦକର ଓ ଶ୍ରୀ ଯୋଗେନ୍ଦ୍ର ମଣ୍ଡଳ ଙ୍କ ମିଳିତ ସହଯୋଗ ମିଳିଥିଲେ ଏ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହୋଇଥାନ୍ତା ଅତ୍ୟନ୍ତ ସହଜସାଧ୍ୟ । ଡଃ ଆମ୍ବେଦକର ପ୍ରଥମରୁ ବୁଝିପାରିଥିଲେ ସେ ଚକ୍ରାନ୍ତ ।
ଶ୍ରୀ ଯୋଗେନ୍ଦ୍ର ମଣ୍ଡଳ କିନ୍ତୁ ସେମାନେ ଦେଖାଇଥିବା ସ୍ୱପ୍ନରେ ଭାସିଗଲେ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ଡଃ ଆମ୍ବେଦକର ହେଲେ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଆଇନ ମନ୍ତ୍ରୀ । ସେପଟେ ନବଗଠିତ ପାକିସ୍ତାନର ଆଇନ ମନ୍ତ୍ରୀ ହେଲେ ଶ୍ରୀ ଯୋଗେନ୍ଦ୍ର ମଣ୍ଡଳ । ଯୋଗେନ୍ଦ୍ର ମଣ୍ଡଳଙ୍କ ସ୍ୱପ୍ନଭଙ୍ଗ ହେବାକୁ ବେଶୀ କ୍ଷଣ ଲାଗିଲା ନାହିଁ । ପରିସ୍ଥିତି ଏପରି ହେଲା , ମାତ୍ର ତିନୋଟି ବର୍ଷ ଭିତରେ ସେ ମନ୍ତ୍ରୀପଦରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଲେ ଓ ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ଜଣେ ସାମାନ୍ୟ ଶରଣାର୍ଥୀ ଭାବରେ ଆସି ଭାରତରେ ଆଶ୍ରୟ ନେଲେ । ଏକଦା ” ବଙ୍ଗଳାର ବାଘ” ବୋଲାଉଥିବା ଶ୍ରୀ ଯୋଗେନ୍ଦ୍ର ମଣ୍ଡଳ ଦୀର୍ଘ ଅଠର ବର୍ଷକାଳ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ବନଗାଓଁ ରେ କାଳାତିପାତ କରି ୧୯୬୮ ମସିହାରେ ଅନାମଧେୟ ଭାବରେ ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କଲେ । ଶ୍ରୀ ମଣ୍ଡଳଙ୍କ ପାପର ପ୍ରାୟଶ୍ଚିତ ଏବେବି ବଙ୍ଗଳାଦେଶରେ ଥିବା ଆମର ତଥାକଥିତ ଦଳିତ ଅବହେଳିତ ଭାଇମାନେ ପୁରୁଷାନୁକ୍ରମେ କରିଆସୁଛନ୍ତି !
ଦ୍ଵିତୀୟ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଟି ଏହିପରି : ପାଣ୍ଡବ ମାନଙ୍କପାଇଁ ନ୍ୟାୟ ଭିକ୍ଷା କରି ମାତ୍ର ପାଞ୍ଚଟି ପଡ଼ାର ଦାବୀ କୁରୁ ସଭାରେ ରଖିଥିଲେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ । ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ କେବଳ ତାଙ୍କର ଅନୁରୋଧକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କଲାନାହିଁ , ସୈନ୍ୟଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶଦେଲା “ଦୂତ” କୁ ବନ୍ଦୀ କରିବାପାଇଁ । ସେତେବେଳେ ଖାଲି ତାକୁ ବିଶ୍ଵରୂପ ଦେଖାଇଥିଲେ ଯୋଗୀଶ୍ୱର କୃଷ୍ଣ , ଚକ୍ର ର ପ୍ରୟୋଗ କରିନଥିଲେ ।
ଯୁଗ ବଦଳିଛି । ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ମହାଭାରତରେ କୁରୁ ସଭାକୁ ନୁହେଁ , ପାଣ୍ଡବ ମାନଙ୍କ ଶିବିରକୁ ଯାଇଥିଲେ ଆମ୍ବେଦକର , କର୍ଣ୍ଣ ଙ୍କ ପାଇଁ ନ୍ୟାୟ ର ଭିକ୍ଷା ପାଇଁ । କହିଥିଲେ ସେମାନଙ୍କୁ, “ସୂତପୁତ୍ର” ପରି ମିଥ୍ୟାର ଗଡ଼ଖାଇ କୁ ପାରକରି , ସସମ୍ମାନେ ଘରକୁ ପାଛୋଟିନେବାକୁ ହଜିଯାଇଥିବା ନିଜର ସହୋଦର ଭାଇ କୁ । କଳି ଆଉ କାଳର ପ୍ରଭାବରେ ଉନ୍ମତ୍ତ ପାଣ୍ଡବ ସେତେବେଳେ ବୁଝିପାରିଲେ ନାହିଁ ତା’ର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ । ଶେଷକୁ କ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣହୃଦୟରେ ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ଓ ବ୍ରହ୍ମଦେଶର ଭିକ୍ଷୁମାନଙ୍କ ସହିତ ଶାସ୍ତ୍ର ଆଲୋଚନା ପରେ ଭଗବାନ ବୁଦ୍ଧଙ୍କୁ ହିଁ ସେ ଇଷ୍ଟ ଭାବରେ ବରଣ କଲେ ।
ଶ୍ରୀଲଙ୍କା କି ବ୍ରହ୍ମଦେଶ ନଯାଇ , ସେ ଯାଇପାରି ଥାନ୍ତେ, ଭଟିକାନ୍ କି ମଧ୍ୟପ୍ରାଚ୍ୟ କୁ ଇଷ୍ଟ ସନ୍ଧାନରେ !! କିନ୍ତୁ ଯାଇ ନଥିଲେ ।
କୁରୁ ସଭାରେ ଚକ୍ରର ପ୍ରହାର କରିନଥିଲେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ, କେବଳ ବିଶ୍ୱରୂପ ଦେଖାଇଥିଲେ । ଏଠାରେ ତାହା ହିଁ କରିଥିଲେ ଡଃ ଆମ୍ବେଦକର । ତାହା ନକରିଥିଲେ , ନିଜକୃତ ଜତୁଗୃହରେ କେବଳ ପାଣ୍ଡବ ନୁହଁନ୍ତି, ସମଗ୍ର କୁରୁ ବଂଶ ଭସ୍ମ ହୋଇ ସାରନ୍ତାଣି ଏତେ ବେଳକୁ । ଏହାହିଁ ଥିଲା ଡଃ ଆମ୍ବେଦକରଙ୍କ ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ଓ ମହାନତା ।
ଖାଲି ବେଦରେ ନୁହେଁ ,ଗୀତାରେ ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି : ଜନ୍ମ ନୁହେଁ , ବ୍ୟକ୍ତିର କର୍ମ ଓ ଆଚରଣ ରୁ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ହେବ ତା’ର “ବର୍ଣ୍ଣ” । ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ଙ୍କ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭକରି ସନ୍ଥ ରାମଦାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହଜାର ହଜାର ସାଧୁ ସନ୍ୟାସୀ ସମାଜସୁଧାରକ ଏହାର ପ୍ରଚାର କରିଛନ୍ତି ।
ଅତୀତରେ ଅନେକ ଦାଗ କୁ ଆମେ ଧୋଇଛେ । ସତୀଦାହ, ବିଧବା ବିବାହ, ସମୁଦ୍ର ଯାତ୍ରା କୁ ନେଇ ଥିବା ଅନ୍ଧବିଶ୍ୱାସ ଗୁଡ଼ିକର ମୂଳୋତ୍ପାଟନ ହୋଇଛି ।
ଏଇ କଳଙ୍କ ର ଦାଗ ଟି କିନ୍ତୁ ଲିଭି ଲିଭି ଆସୁଥିଲେ ବି ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଛାଡ଼ିନାହିଁ ଆମ ମୁଣ୍ଡରୁ । ଜଣାନାହିଁ , ଏତେଦିନ ଧରି ଆମେ ଭାଲୁକୁ ଛାଡି ପାରୁ ନାହେଁ କି ଭାଲୁ ଆମକୁ ଛାଡୁ ନାହିଁ ??
(୧୨୧୫/୧୪୫୭, ଖଣ୍ଡଗିରି ବାରି,ଭୁବନେଶ୍ୱର ୩୦, ମୋ-୮୯୭୧୭୦୬୭୯୦).
